GOBELIN- NGHỆ THUẬT THÊU BẬC THẦY CỦA CHÂU ÂU TẠI VIỆT NAM

Ra đời từ thú vui thêu thùa của những bà hoàng thời Trung cổ, song phát triển và hoàn thiện trong cái nôi của thời kỳ Phục Hưng – giai đoạn lịch sử nghệ thuật rực rỡ của nền văn minh phương Tây đánh dấu sự chuyển tiếp sang thời kỳ Cận đại, Gobelin mang trong mình cốt cách của môn nghệ thuật quý tộc, và hơi thở của chủ nghĩa nhân văn- phong trào tinh thần cơ bản của thời kỳ này. Gobelin là tên gọi của một kỹ thuật thêu xuất phát từ giới quý tộc châu Âu trung cổ, lấy cảm hứng từ nghệ thuật trang trí thảm. Du nhập vào Việt Nam từ đầu thập niên 80, Gobelin và những tinh tuý của nó được truyền lại cho một số ít nghệ nhân thêu tại thành phố Hồ Chí Minh và Long An bởi những chuyên gia Gobelin đến từ Hungari và Áo. Anh Đặng Văn Thái là một trong những người may mắn có cơ hội tiếp cận với nghệ thuật này ngay từ những ngày đầu. Gặp anh tại showroom của gia đình trên một con đường mới thuộc quận Bình Tân, người viết bài này như đi lạc vào một thế giới khác- một tiểu châu Âu hân hoan trong sự hồi sinh của văn hoá được mô phỏng sống động bởi những bức tranh thêu Gobelin trên sản phẩm của xưởng nơi anh Thái làm giám đốc Mỹ thuật. Một vài phút đầu nói chuyện, người giám đốc Mỹ thuật thoáng vẻ e dè, thận trọng như người giữ cửa ngôi đền thiêng đang ngần ngại trước một tha nhân ngoại đạo. Song khi càng đi sâu dẫn giải về Gobelin, người nghệ nhân không giấu được tình yêu tha thiết anh dành cho môn nghệ thuật đặc biệt này. Anh cho biết: “Trước đây Gobelin Việt Nam chỉ sản xuất hàng gia công theo đặt hàng của các nước châu Âu. Trong đó, Anh là nước sử dụng Gobelin nhiều, chủ yếu là sản phẩm thảm Gobelin sản xuất cho hoàng gia. Những tấm thảm thêu bằng len lông cừu có diện tích trung bình mười mét vuông giá xuất xưởng khoảng mười ngàn đô la. Thị trường Gobelin châu Âu giảm mạnh từ thập niên 90 khi kinh tế châu Âu có phần suy thoái, Nhật nổi lên là thị trường ưa chuộng Gobelin. Cho đến nay Nhật vẫn là thị trường chủ yếu cho đầu ra của sản phẩm này.” Gobelin được đánh giá là một trong những nghệ thuật thêu bậc thầy, sử dụng kỹ thuật thêu mũi thẳng đứng trên những tấm lưới dệt bằng tơ tằm, trong đó tất cả các công đoạn đều được làm bằng tay từ khâu dệt lưới, vẽ mẫu, phối màu, phân màu, sau đó đến thêu. Một sản phẩm Gobelin trung bình có 150 màu trở lên. Các gam màu sắc được chọn ra từ 600 gam màu cho phù hợp với chi tiết và màu sắc trung thực của mẫu đề tài. Gobelin đặc trưng cho văn hoá châu Âu không chỉ bởi xuất xứ mà còn ở truyền thống thể hiện. Màu trên Gobelin thường là những gam màu lạnh để thêu những bức họa u nhã thời Mozart và các học trò, những bức họa nổi tiếng của hoạ sĩ trường phái ấn tượng Renoir như bức Khiêu vũ trong thành phố, Khiêu vũ ở miền quê, Khiêu vũ ở Bougival, hoặc những bức tranh miêu tả sinh hoạt của quí tộc châu Âu, những buổi hội hè, đàn ca, chuyện gẫu, hay có khi đơn giản là những bức chân dung, cung điện, hoặc tĩnh vật thuộc hội họa thế kỷ XVII, XVIII đề cao tính chân thực của tự nhiên. Người nghệ nhân trầm ngâm khi nói về những trăn trở trong quá trình tìm tòi và phát triển Gobelin tại Việt Nam, song thật hồ hởi và rạng rỡ khi bàn về những dự định cho Gobelin trong thời gian tới. Ở xưởng Gobelin, mỗi tuần đều có những sản phẩm lạ ra đời. Không bằng lòng với việc hoàn thành gia công theo mẫu có sẵn, người nghệ nhân Gobelin muốn khám phá cách mà giới thượng lưu châu Âu sử dụng Gobelin trong đời sống sinh hoạt của họ. Từ đó, các ứng dụng Gobelin trở nên phong phú và là một đề tài để khai thác cho các ngành nghệ thuật khác như thời trang, trang trí nội thất, trang sức… Gobelin có thể kể một câu chuyện trên chiếc ví tay, tả một buổi hoan ca trên bức tranh treo tường, họa một vườn hoa trên chiếc gối lót lưng hay bao kiếng, điểm xuyết những nụ hoa theo mùa trên chiếc hộp đựng đồ trang sức, nút thắt khăn choàng hoặc đồ cài áo… Thể hiện những mũi thêu tinh xảo nhất trên đồ trang sức - lĩnh vực thống trị của kim loại quý và đá quý là một trong những đam mê tiếp theo mà Gobelin Việt Nam sẽ chinh phục. 5000 mũi thêu cho một khuyên tai hình hoa hồng là niềm mơ ước và thách thức của người nghệ nhân luôn khao khát mang những giá trị trường tồn và nhân bản của môn nghệ thuật cổ điển công phu này đến với phái đẹp. Tại Đông Nam Á, chỉ có Việt Nam và Trung Quốc là hai nước sản xuất Gobelin. Song sản phẩm Gobelin của Trung Quốc hiện nay đa phần là Gobelin sản xuất đại trà bằng máy, nhanh gấp mười lần và rẻ gấp mười lần sản phẩm của Việt Nam làm hoàn toàn bằng tay. Tuy nhiên, Gobelin của Trung Quốc không được ưa chuộng tại thị trường cao cấp châu Âu và Nhật Bản. Các quốc gia châu Á khác tuyệt nhiên không sản xuất và sử dụng Gobelin, trừ Nhật, chỉ tiêu thụ và tham gia khâu thiết kế mẫu. Trong nước, ngoài công ty Tân Lạc Việt có gia công, xưởng Gobelin của anh Đặng Văn Thái là xưởng Gobelin duy nhất cung cấp sản phẩm ứng dụng hoàn chỉnh của nghệ thuật thêu Gobelin. “Ngược Đời nhưng không ngược Đạo”, anh đã tự nhận như thế khi ngẫm về hành trình của mình từ khi quen biết với Gobelin cho đến bây giờ khi Gobelin đã ngấm vào máu và trở thành ‘tình nhân’ của anh. Trước khi cơ duyên trở thành một nghệ nhân thêu đến với mình, anh Thái là một chuyên viên ngành xuất nhập khẩu ở tỉnh Long An. Lao vào đầu tư cho một ngành nghề mới toanh và xa lạ với chính bản thân, thị trường và cả văn hoá Việt Nam trong giai đoạn thập niên 80 là cả một chặng đường gian khó. Người ta nói “Yêu là khổ”, với anh, không yêu mới là khổ. Diều muốn bay cao, diều phải bay ngược gió. Cũng như anh - đã lội ngược dòng để đến với đạo- tình yêu Gobelin của cuộc đời mình. QA.